Żelazo (ferrum)

Żelazo to pierwiastek śladowy niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Odpowiada za produkcję hemoglobiny – białka transportującego tlen we krwi – oraz mioglobiny, która magazynuje tlen w mięśniach. Wspiera także enzymy uczestniczące w metabolizmie energetycznym oraz wzmacnia układ odpornościowy.

W aptekach dostępne są preparaty z żelazem bez recepty zarówno w postaci leków (np. Ascofer), jak i suplementów diety. Można znaleźć je w formie tabletek (np. Aliness Żelazo Microferr) oraz kapsułek wzbogaconych o witaminę C, która zwiększa przyswajanie żelaza (np. Biofer, Ibuvit Żelazo + C, Biofer Folic). Dostępne są również kapsułki z dodatkiem kwasu foliowego i witamin z grupy B (np. Szelazo + SR, Olimp B12 Forte Bio-Complex, Pregna Plus, Chela-Ferr Forte).

W sprzedaży znajdują się również suplementy diety z żelazem w płynie, wzbogacone o witaminy z grupy B i ekstrakty roślinne (np. Biovital Zdrowie Plus, Floradix Żelazo i Witaminy, Panawit Provital Tonic), a także preparaty w formie proszku do sporządzania płynu (np. Actiferol Fe Start) oraz zawiesiny (np. Innofer). Dla dzieci dostępne są preparaty w formie płynnej (np. Actiferol Fe Baby, Innofer Baby).

Preparaty na receptę są stosowane głównie w profilaktyce i leczeniu niedoborów żelaza u kobiet w ciąży (np. Tardyferon-Fol) oraz w terapii niedokrwistości (np. Sorbifer Durules).

Spis treści

Na co stosowane jest żelazo?

Jak działa żelazo?

Jak stosować żelazo?

Czy żelazo występuje w pożywieniu?

Co powoduje niedobór żelaza?

Jakie są przeciwwskazania do stosowania żelaza?

Czy żelazo wchodzi w interakcje z innymi lekami?

Jakie są skutki uboczne stosowania żelaza?

Czy można przedawkować żelazo?

Czy można suplementować żelazo w ciąży i podczas karmienia piersią?

Źródła

Na co stosowane jest żelazo?

Żelazo jest stosowane w leczeniu i profilaktyce niedoboru żelaza, w tym niedokrwistości z niedoboru żelaza (anemii). Preparaty z żelazem są zalecane szczególnie w przypadku:

• anemii z powodu utraty krwi (np. obfite miesiączki),

• zwiększonego zapotrzebowania na żelazo w ciąży i podczas laktacji,

• niedoborów wynikających z diety ubogiej w żelazo,

• anemii spowodowanej zaburzeniami wchłaniania żelaza (np. przy chorobach jelit).

Jak działa żelazo?

Żelazo pełni kluczową rolę w syntezie hemoglobiny i mioglobiny, umożliwiając transport i magazynowanie tlenu. Wspiera również procesy metaboliczne, w tym syntezę DNA oraz regenerację komórek. Jest ważnym elementem prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i odpornościowego.

Jak stosować żelazo?

Suplementacja profilaktyczna wynosi zazwyczaj około 20–30 mg dziennie. W leczeniu niedokrwistości dawkowanie i czas trwania terapii zależą od stopnia niedoboru. 

• Preparaty z żelazem najlepiej przyjmować na czczo lub godzinę przed posiłkiem, aby zwiększyć wchłanianie. Należy popijać szklanką wody, aby uniknąć podrażnień żołądka.

• Witamina C wspomaga przyswajanie żelaza, dlatego warto spożywać preparat wraz ze źródłem kwasu askorbinowego (np. sokiem pomarańczowym).

• W przypadku dolegliwości żołądkowych można przyjmować żelazo z lekkim posiłkiem.

Należy unikać jednoczesnego spożywania kawy, herbaty, produktów mlecznych oraz suplementów z wapniem i magnezem, ponieważ mogą obniżać wchłanianie żelaza. Zalecany odstęp wynosi co najmniej 2 godziny.

Czy żelazo występuje w pożywieniu?

Tak, żelazo występuje w dwóch formach:

• żelazo hemowe – występuje głównie w mięsie (np. wołowina, wątróbka, ryby),

• żelazo niehemowe – obecne w roślinach (np. szpinak, rośliny strączkowe, orzechy).

Żelazo hemowe jest lepiej przyswajalne niż niehemowe, jednak odpowiednia dieta i obecność witaminy C zwiększają przyswajalność żelaza z roślin.

Co powoduje niedobór żelaza?

Niedobór żelaza może być spowodowany:

• niewystarczającą podażą w diecie, szczególnie przy diecie wegańskiej lub ubogiej w produkty zwierzęce,

• zwiększonym zapotrzebowaniem, np. w okresie ciąży, intensywnego wzrostu u dzieci, czy podczas wzmożonej aktywności fizycznej,

• utratą krwi, np. z powodu obfitych miesiączek u kobiet,

• zaburzeniami wchłaniania m.in. spowodowanymi chorobami przewodu pokarmowego.

Jakie są przeciwwskazania do stosowania żelaza?

Żelazo nie powinno być stosowane przez osoby z:

• nadmiarem żelaza w organizmie (np. w hemochromatozie),

• nadwrażliwością na składniki preparatu,

• chorobami związanymi z zaburzeniami magazynowania żelaza (np. hemosyderoza).

Czy żelazo wchodzi w interakcje z innymi lekami?

Tak, żelazo może wchodzić w interakcje, które wpływają na jego wchłanianie i skuteczność innych leków. Zaleca się zachowanie co najmniej 2-godzinnego odstępu między podaniem żelaza a:

• Leków osłabiających wchłanianie żelaza m.in.  leków zobojętniających sok żołądkowy zawierających wapń lub magnez (np. Rennie Antacidum), tetracyklin (np. doksycyklina), fluorochinolonów (np. cyprofloksacyna), leków na tarczycę (np. lewotyroksyna) i cholestyraminy.

• Leków, których skuteczność obniża żelazo m.in. leków na tarczycę (np. lewotyroksyna), leków na chorobę Parkinsona (np. lewodopa) i inhibitorów integrazy stosowanych w leczeniu HIV.

Produkty spożywcze takie jak kawa, herbata, nabiał i produkty pełnoziarniste zmniejszają wchłanianie żelaza, natomiast witamina C (np. sok z cytrusów) zwiększa jego przyswajanie.

Jakie są skutki uboczne stosowania żelaza?

Najczęściej występujące działania niepożądane to:

• nudności,

• bóle brzucha,

• zaparcia lub biegunki,

• ciemnienie stolca.

Czy można przedawkować żelazo?

Tak, nadmiar żelaza może prowadzić do poważnych skutków ubocznych, takich jak:

• wymioty,

• bóle brzucha,

• osłabienie,

• uszkodzenie narządów wewnętrznych, w tym wątroby i serca.

Preparaty z żelazem powinny być przechowywane poza zasięgiem dzieci ze względu na ryzyko ostrego zatrucia.

Czy można suplementować żelazo w ciąży i podczas karmienia piersią?

Tak, żelazo jest jednym z najważniejszych pierwiastków w okresie ciąży i laktacji. Wspiera prawidłowy rozwój płodu oraz chroni matkę przed niedokrwistością. Suplementacja powinna odbywać się pod kontrolą lekarza, aby uniknąć zarówno niedoboru, jak i nadmiaru żelaza.

Źródła

1. Charakterystyka Produktu Leczniczego Preparatu Sorbifer Durules.

2. Ulotka Preparatu Szelazo SR.

3. https://go.drugbank.com/drugs/DB01592

4. https://www.webmd.com/diet/supplement-guide-iron