Błonica (krup, dyfteryt) - kiedy nalot na gardle może okazać się śmiertelnie groźny?

Dzięki szczepionkom błonica uznana została za chorobę bardzo rzadko występującą. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego — PZH-PIB: w Polsce od 2001 r. przez ponad dwie dekady nie odnotowano przypadków zachorowań na błonicę, aż do 2023 r., w którym zarejestrowano 1 przypadek, a w roku 2024 – 2 przypadki.

Jednak w ostatnim czasie w Polsce znowu zrobiło się o niej głośno, a to za sprawą informacji w mediach o pierwszym w tym roku w kraju przypadku błonicy. Chodzi o niezaszczepionego 6-latka, który trafił do wrocławskiego szpitala po wakacjach na Zanzibarze. Choroba jest bardzo zakaźna, o czym może świadczyć kolejny przypadek – dorosły mężczyzna, który zaraził się od tego chłopca w szpitalu.

Spis treści

Czym jest błonica i jak można się nią zarazić?

Kto może zachorować na błonicę?

Jakie są objawy błonicy?

Jakie są powikłania błonicy?

Jak leczyć błonicę?

Jak zapobiegać zakażeniu błonicą?

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie błonicy?

Co zrobić po kontakcie z osobą chorą na błonicę?

Źródła

Czym jest błonica i jak można się nią zarazić?

Błonica (dyfteryt, krup, dławiec) jest ostrą chorobą zakaźną wywoływaną przez maczugowca błonicy (Corynebacterium diphtheriae), a dokładnie przez toksynę, którą ta bakteria wydziela. Najczęściej choroba obejmuje górne drogi oddechowe (błonica gardła, błonica krtani), rzadziej skórę (błonica skóry), niemniej po dostaniu się do krążenia ogólnego atakuje też inne narządy np. serce, nerki czy wątrobę.

Błonicą można zarazić się od chorego człowieka, nosiciela lub ozdrowieńca poprzez kontakt drogą kropelkową, czyli poprzez bezpośrednią styczność z wydzieliną z ust i nosa osoby zakażonej (np. podczas kichania, kaszlu lub głośnego mówienia). Rzadziej zakażenie przenosi się przez kontakt ze zmienioną chorobowo skórą. Warto wiedzieć, iż źródłem błonicy mogą być także zwierzęta (np. psy, koty, konie) zakażone innymi rodzajami maczugowców, ściśle spokrewnionymi z wyżej wspomnianą bakterią C. diphtheriae.

Osoba z błonicą zaraża już na 2 dni przed wystąpieniem u niej objawów choroby oraz przez cały okres trwania zakażenia i do 4 dni po ustąpieniu objawów. W przypadku błonicy skóry czas zakaźności jest znacznie dłuższy.

Kto może zachorować na błonicę?

Na błonicę może zachorować każdy, zwłaszcza niezaszczepiony człowiek. Na zakażenie najbardziej narażone są dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym oraz seniorzy. Co ciekawe, na błonicę można zachorować nawet kilka razy w życiu, a ryzyko wzrasta wraz ze zmniejszającą się odpornością po przechorowaniu lub wraz z upływem lat od przyjęcia ostatniej dawki szczepionki.

Na szczęście przebyte szczepienia minimalizują ryzyko zachorowania lub ciężkiego przebiegu choroby.

Jakie są objawy błonicy?

Pierwsze objawy błonicy pojawiają się zwykle już po 2-4 dniach od kontaktu z zakażonym.

W błonicy gardła obserwuje się białe, szare lub ciemne błony na gardle (tzw. błony rzekome), które krwawią przy próbie oderwania. Ponieważ w przebiegu zakażenia dochodzi do martwicy tkanek, wspomnianym nalotom towarzyszą cuchnący oddech, trudności w połykaniu, ślinotok, gorączka, osłabienie, ból mięśni i apatia.

W błonicy gardła i krtani węzły chłonne ulegają powiększeniu i powstaje obrzęk szyi – tzw. „szyja prokonsula” lub „szyja Nerona”. Dodatkowo mogą pojawić się duszności, kaszel, chrypa i bezgłos.

Ponieważ błony rzekome mogą się rozrastać oraz odrywać, nieleczona choroba może prowadzić do trudności z oddychaniem, a nawet uduszenia. Dlatego tak ważna jest szybka hospitalizacja chorego i odpowiednie leczenie.

Łagodniejszy przebieg ma błonica nosa, która charakteryzuje się niewielkimi, często jednostronnymi zmianami na powierzchni błony śluzowej nosa z śluzowo-krwistym lub ropno-krwistym wyciekiem oraz nadżerkami w nozdrzach i na powierzchni górnej wargi. Niemniej choroba ta ma charakter przewlekły i może prowadzić do rozprzestrzeniania się zakażenia na inne narządy.

Najrzadziej występuje błonica skóry, w przebiegu której powstawać mogą trudno gojące się owrzodzenia w formie szarych błon na powierzchni skóry. Schorzenie to obserwuje się zwykle u osób ubogich, bezdomnych lub używających narkotyków. Rzadko choroba może objawiać się u noworodków, wtedy zmiany pojawiają się w okolicy okołopępkowej.

Podstawą pełnego rozpoznania błonicy jest oprócz wywiadu lekarskiego wyizolowanie maczugowca błonicy (Corynebacterium diphtheriae) z wymazu pobranego z gardła lub zmian na skórze osoby chorej.

Jakie są powikłania błonicy?

Wydzielana toksyna błonicza może prowadzić do zaburzeń funkcjonowania wielu narządów m.in. zapalenia mięśnia sercowego czy też martwicy cewek nerkowych. Mogą wystąpić także powikłania neurologiczne, jak np. porażenie podniebienia i tylnej ściany gardła lub porażenie kończyn i mięśni twarzy.

Powikłania neurologiczne mogą pojawić się nawet do 3 miesięcy po wystąpieniu pierwszych objawów choroby.

Najbardziej niebezpieczne jest to, że błonica gardła i krtani może prowadzić do zwężenia dróg oddechowych, następnie do niewydolności oddechowej, zatrzymania krążenia i w konsekwencji do zgonu.

Niestety, nawet leczona błonica może okazać się śmiertelna – ryzyko zgonu wynosi ok. 5-10%. Najwyższą śmiertelność notuje się wśród dzieci poniżej 5. roku życia i dorosłych powyżej 40. roku życia – nawet do 20%. W przypadku nieleczonej błonicy ryzyko znacząco wzrasta (nawet do 50%).

Jak leczyć błonicę?

Osoba ze stwierdzoną błonicą musi być jak najszybciej izolowana w warunkach szpitalnych. Podstawę leczenia stanowi podawanie antytoksyny błoniczej (DAT) – surowicy zawierającej przeciwciała przeciwko toksynie błoniczej. Włączane są również antybiotyki (np. penicylina lub erytromycyna).

Dodatkowo prowadzone jest leczenie podtrzymujące polegające na podaniu elektrolitów oraz leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych dożylnie, czy jeśli istnieje taka potrzeba (zwykle przy długotrwałym unieruchomieniu pacjenta) – leków przeciwzakrzepowych podskórnie.

Przy błonicy krtani konieczna jest intubacja (czyli wprowadzenie rurki do tchawicy umożliwiającej oddychanie) lub tracheotomia, a w razie znacznego pogorszenia czynności oddechowej – wprowadzenie w śpiączkę farmakologiczną i podłączenie do respiratora.

Jak zapobiegać zakażeniu błonicą?

Po pierwsze nie należy kontaktować się z osobą, która ma stwierdzoną błonicę lub przeszła błonicę, ale nie uzyskała jeszcze negatywnego wyniku w wymazie z górnych dróg oddechowych.

Najlepszą profilaktyką są natomiast szczepienia ochronne. Szczepionki przeciwko błonicy od wielu lat widnieje w kalendarzu szczepień obowiązkowych dzieci i młodzieży – dostępne są preparaty bezpłatne (DTP - niedostępne w aptekach, ale dostępne w POZ po konsultacji z pediatrą) w ramach ubezpieczenia lub pełnopłatne (dostępne w aptekach np. szczepionki 6w1 Hexacima, Infanrix hexa).

Tutaj można znaleźć informację o Szczepionkach przeciw błonicy

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie błonicy?

Całkowite wyleczenie błonicy jest możliwe (np. w błonicy skóry, gdy zmiany skórne całkowicie znikają). Jeśli natomiast pojawiają się powikłania w postaci uszkodzenia narządów wewnętrznych m.in. serca, nerek czy wątroby, są one trwałym następstwem błonicy i wymagają dalszego leczenia. Czyli de facto choroba nie zostaje wyleczona.

Co zrobić po kontakcie z osobą chorą na błonicę?

Jeśli miałeś kontakt z osobą, u której stwierdzono zakażenie błonicą (w domu, w pracy, w szkole itp.), profilaktycznie zaleca się przyjęcie dawki przypominającej szczepionki przeciw błonicy np. Clodivac, Boostrix, Adacel (jeśli minęło ponad 5 lat od Twojego ostatniego szczepienia). Oprócz przyjęcia szczepionki zaleca się profilaktykę antybiotykową (po pobraniu wymazu z gardła i nosa) polegającą na podaniu erytromycyny doustnie przez 7-10 dni lub pojedynczej dawki penicyliny benzatynowej domięśniowo (w zastrzyku). Następnie po ok. 2 tygodniach od zakończenia antybiotykoterapii należy powtórzyć wymaz. Gdy nie stwierdzi się obecności maczogowca błonicy, nie ma powodów do podejmowania dalszych działań.

Źródła:

1. Medyczyna Praktyczna: Błonica – objawy, diagnostyka, leczenie i sposoby ochrony przed zakażeniem

2. Szczepienia PZH GOV - Szczepionki przeciwko błonicy

3. https://www.gov.pl/web/psse-jawor/blonica

4. https://www.gov.pl/web/gis/blonica--choroba-leczenie-i-zapobieganie

5. Europejski portal informacji o szczepionkach - Błonica

6. https://www.gov.pl/web/wsse-warszawa/blonica

7. https://tuwroclaw.com/artykul/wroclawianin-zarazil-n1518221